Qershor 1976
Ora 8-të e
mëngjesit na gjeti në Manastirin e Shën-Gjergjit në Volloder. Manastiri është një
objekt jo i madh, i ndërtuar në vendin më të përshtatshëm pasi diku rreth 20m larg dhe më lart prej tij, në krahun e majtë kur e sheh nga rruga automobilistike Sarandë Bregdet ndodhet një burim i cili prurjet e tij më të shumta i ka në dimër. Muri rrethues është i dëmtuar rëndë dhe mund të kalosh në
brendësi të tij nga çdo drejtim. Mbi portën e kishës e cila ndodhet me shikim
nga rruga automobilistike ka të vendosur tabelën e vogël prej llamarine në
ngjyrë blu që e cilëson atë si objekt kulture. Si në të gjitha këto objekte
edhe aty është vendosur një portë e hekurt. Me gjithëse fletët e saj ishin të
mbyllura, dryni aty nuk ekzistonte. Κaluam në brendësi duke i tërhequr ato nga jashtë. Keqardhja që
pësova ishte tepër e madhe. Megjithse nuk besoj në atë që thonë për Zot e Krisht, në atë që shoh tek prindërit e mi, në jetën e përditëshme për ekzistencën
e tyre, pikërisht tek ndjesia se ajo ishte pjesë e jetës që ata kishin kaluar
me këto simbole, më ligështuan. E dija se ky manastir për bregdetarët ishte një
simbol bashkimi për ta. Veçse në një kohë tjetër. Sot mund të shikosh tek-tuk
kavanoza të vegjël qelqi të ndezur, të vendosura fshehtas.
E gjithë ajo hapësirë brenda,
sheshi ku ne kishim shkelur me këmbë e deri tek ajri që po thithnim ishte tepër i
rënduar nga era mbytëse pasi ai ambient përdorej për të strehuar bagëti të imtë. Në mure ndjehej dhuna e vazhdueshme e ushtruar mbi
to. Që nga ikonostasi, tek portretet e shënjtorëve.Gërvishje të shumta dhe emra të ndryshëm për të vërtetuar ekzistencën e tyre. Me gjithëse herë pas
here e vështroja heshtur Sofon* për të kuptuar se ç'farë po ndjente ai në këto
çaste, unë për vete isha tepër i dërmuar. Ndoshta për vet faktit të karakterit
tim të ndjeshëm.
Dolëm prej
andej duke i hedhur një shikim të gjithë terrenit ku ishte ndërtuar manastiri me murin e rrethimit dhe ato pak ambiente që shkojnë drejt degradimit. Vendodhja e tij ka orientim jugperëndim-verilindje
Qëllimi ynë nuk ishte vetëm manastiri por edhe ato ngritje të
buta, të ndodhura përgjatë rrugës automobilistike poshtë saj, të cilat zbresin
ëmbël deri në fushë. Kur kishim shkuar një herë në Finiq, në krye të kodrës ku
është ndërtuar akropoli i Foinikes, pasi sot ka vetëm disa fragmente e trakte
muresh të asaj mrekullie, ndjemë atë çka
zotërohej prej andej nga shikimi ynë. Nga ajo lartësi, gjithçka e kishe në
pëllëmbë të dorës. E ngritur gati në qendër të asaj fushe të begatë, duke
bërë një rrotullim 360’ kontrolloje gjithë hapësirën që të zinte syri. Nga ekspeditat informative të
kryera, ajo nëntokë e pasur me material të bollshëm arkeologjik nuk do të na
lënte as edhe një herë duar bosh, ku të cilat pothuajse do t'i përkisnin
periudhës të shek. III-II p.e.sonë. Edhe këtu në Volloder në kurizet e këtyre
ngritjeve të vogla do të shfaqeshin objekte arkeologjike. Para gërmimeve për
tarracimin e asaj zone mbi sipërfaqe do të gjeje me lehtësi mbetje qeramike. Kur
filloi tarracimi i tyre, kovat e mëdha të eskavatorëve thyen e copëtuan pa pikë
mëshire çdo gjë që kishte qëndruar në heshtje për mijra vjet. Pjesë vazosh,
pitosash dhe enë të përdorimit të përditshëm. Edhe ato dy tre vare të zbuluara
nga gërmimet e eskavatorëve ishin të dëmtuara tmerrësisht keq. Në pjesën ku kryhet shkallëzimi midis dy tarracave me një lartësi afër 0.50 m, po thuajse po aq larg burimit prej manastirit, ndjehej
pjesa e sipërme e një guri gëlqeror të punuar nga dora e njeriut. Me mjete
rrethanore e zbuluam dhe e nxorëm në sipërfaqe. Ishte një stelë varri me lartësi
afër 1.05m. dhe gjerësi 0.37m. Trashësia e saj shkonte në 0.10 m. Nga pjesa e sipërme e faqes ballore ka një fronton në formë trekëndëshi dybrinjëshëm ku në kulm të
tij lartësohet një gjethe në formë koni. Poshtë këtij trekëndësi ndodhen dy
vija paralele të ndara në kuadrate të vegjël jo shumë të thellë. Më poshtë
ndodhet mbishkrimi në dy rrjeshta ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΝ (Nikolau Antipatru). Gërmat kanë një
lartësi prej 2cm. Në qendër të stelës ndodhet vendi bosh ku vendosej sipas
porosisë një relief në baltë të pjekur. Anash tij zbresin dy kollona të
gdhendura. Besohet se stela i përket shek. III-p.e.sonë dhe ka ngjajshmëri me
ato që janë gjetur në nekropolin e Finiqit.
Duke kërkuar, aty pranë ndjeheshin mbi sipërfaqen e tokës
fragmentet e një ndërtimi me përmasa 5x5 m të ndërtuar me gurë. E shtrirë në
bazë të terrenit, në pjesën më të lartë kapte 0.75m. Është i ndërtuar me blloqe
gurrësh kuadratikë, në fuga të drejta të puthitura mirë me njëri tjetrin në të
thatë. Trashësia e tyre shkon nga 0.5cm në 0.10cm. Kudo përreth përveç mbetjeve
të shumta në qeramikës shfaqen varre të shkatëruara. Një pjesë e tyre të
ndodhur në gjendje disi të mirë janë me orientim veri-jug. Ata kanë përmasa të
ndryshme ku shkojnë nga 2.10m në 1.20m gjatësi dhe me gjerësi përsëri të
ndryshme nga 0.80m në 0.40m. Edhe
thellësia e tyre ishte e ndryshme. Varret ishin të mbuluar me rrasa guri
gëlqeror. Në brendësi të tyre u gjetën skelete të dëmtuara, të vendosura direkt
në tokë në shpinë dhe me duar të kryqëzuara përpara. Ato janë të gjitha pa
inventar ndërkohë që jashtë tyre ka material të mjaftueshëm të përdorimit të
përditshëm.
Duke menduar se ky material të jep të kuptosh se jeta
përreth ekzistonte që prej shekullit të III-p.e.sonë ndoshta duke vazhduar deri
në shekujt e parë të erës sonë, kjo hapësirë mund të vërtetohet si një varrezë
kolektive. Këto ishin mendimet e Sofos për gjithçka që pamë e zbuluam aty.
Stela duhej marë prej andej. Ishte shumë e rëndë. Na
lodhi sa e çuam lart tek rruga. Me një mjet të rastit dhe sëbashku me një pjesë
të vogël qeramike i dorëzuam pranë qëndrës arkeologjike në Sarandë që ndodhet
tek kryqëzimi i martenitetit. Më vonë ajo u ekspozua tek muzeu me mozaik në
qendër të qytetit, në katin e parë të ish PTT-së. Më pas Sofokliu me ato që kishte mbajtur shënim e çoi për botim tek gazeta “Fitorja.”
*Sofo- është emri i shkurtuar i shokut tim të përhershëm Sofokli Liti.
*Sofo- është emri i shkurtuar i shokut tim të përhershëm Sofokli Liti.
