PËRSE VAJTIMI ËSHTË AKT KOLEKTIV

                                                     

                  

 Për ta mbështetur Mërkurin në idenë e tij interesante e cila na çon tek zanafilla e isopolifonisë, do të shfaq disa element domethënës të përjetuara nga jeta reale kur mëma, gjyshja ime, nëna e nënës time humbi një nga bijat e saj në moshën më të re. Aty, në shtëpi  tek kryente shërbimet e përditshme, fillonte të vajtonte nën zë për të bijën që i kishte ikur. ''Në vijë melodike'' gati të mirë kontrolluar, do të shprehte jo vetëm humbjen e saj por edhe për shumë derte të tjera e cila në kohë të caktuara, aty në odë, në tone të ulëta do të shoqërohej edhe nga graria e fshatit. Ato ishin ulërima të thella, të mbytura të cilat më kanë tronditur ku ende i kujtoj. Por ajo më interesante, ajo që u ngacmova prej  Mërkurit dhe përjetimi i momentit, ishte ajo vija melodike i atij vaji gati në këngë prej të gjitha “vajtocave”e cila kulmohej me ulërima therrëse kur trupi i të ndjerit zbritej në thellësi të tokës. Pothuajse të gjithë  do ta përsërisnin nën zë vajin e marëses pasi kishin nevojë të dëgjonin edhe zërin e tyre të brendshëm. Edhe ata kishin një të tyre që prehej aty pranë dhe kishin nevojë për atë ngrohtësi të shprehur në këngënvajtim.

  Si fenomen kënga-vajtim u bë gati e prekshme. Do të diskutohej në format më të ndryshme prej të gjithëve pasi interesantja e atij fenomeni ishte ajo e cilësive pozitive ose negative të jetës. Vallë pak herë ka ndodhur ku i ndjeri përmendet edhe për momentet më të “sikletshme” të tij. Ja pasoja, tjetërsimi në përmirësim i atij produkti shpirtëror, ajo ndjenja në vaj kthehet në kujtimet jetësore të tij.  Se kur ka filluar si fenomen për mua nuk ka kurfarë rëndësi kur sot ai është i prekshëm si produkt. Jemi të mrekulluar. Kam ndjer ndryshimin e frymëmarrjes kur kam dëgjuar në adoleshencën time vargjet brilante të Neço Mukës të cila ende i dëgjoj me kënaqësi. Në ato meçliset ku burrat e rëndë do të konsumonin një kafe, një raki, do të kujtonin të bëmet e të dashurve të tyre. Besoj se ky do të ishte momenti, çasti për ta ndryshuar mënyrën e të shprehurit karshi asaj që krijonte atë ngacmim shpirtëror. Dhe përsëri besoj se të parët ishin burrat që ato dertet e tyre t'i shprehnin në zë. Tek ja merte tjetrit mendimin, (fjalën), sigurisht pasi ai mbaronte, do të vazhdonte ligjërimi e tij. Pa mendoni një çast që nga momenti kur e merte fjalën dikush dhe tjetri do ta ndërpriste për të vazhduar në mënyrën e tij. Me ironi në vargje i dhanë një dimension të ri. Grave dhe motrave të tyre u kërkuan për të mos i kujtuar në shtëpi në atë mënyrë. Në formën e re do të bëheshin e dhe ato pjesëtare dhe që këtu do të fillonte përjetimi më i bukur i atij “bashkëbisedimin në këngë” dhe ja isopolifonia, mrekullia, virtuoziteti i atyre njerëzve të cilët ende jetojnë në ato brigje të mrekullueshme të detit Jon.

 

 

                            

MË MBAJ PAK DORËN

                  

Përtej asaj që dua të shpreh dhe atij veprimi kur dikush të kërkon ndihmë,  kuptimin e vërtet të titullit do ta ndjeni midis këtyre rreshtave pasi nuk ka lidhje vetëm me miqësinë tonë të hershme por me formën si egzistonte ai njeri. I mirë formuar, të cilën si cilësi e shfaqte fare lirshëm në çdo lloj bisede e në çdo moment, ishin pjesë nga jeta e tij e përditshme, me veten dhe shoqërinë

Mikun tim Agimin të cilit zërin dhe emrin e tij të mrekullueshëm ende po ja ndjej tingullin, ku e besoj se të gjithë miqtë e dashamirësit e tij do të jenë në atë që ende po përjetoj, i cili në këto momente ndodhet larg nesh këtu e një vit, ngacmim i përhershëm që lidhet me mungesën e tij, është tepër i dhimbshëm. Agimi ishte agimi im, ishte dita më fatlume e njohjes me të. 

Ta mar e mira, gati të njëjtë lartësi trupore kishim e cila si cilësi e tillë na jepte mundësinë të shiheshim në sy “pa u lodhur” dhe ta kuptonim më shumë njeri tjetrin. Në jetën e përditshme, në ato orët e shumta ku ndjenja, miqësia na pranonte të ishim së bashku, pa çka se ai ishte dhe është shumë më lart prej meje, për herë do të jem mirënjohës dhe krenar. E  ndjeja, ishte dhe do të jetë e vërtetë. Përtej jetës reale të asaj familje të mrekullueshme, bota e tij ishte edhe më e mrekullueshme.

 Ky ishte Agim Mato. Në formën më të çuditshme, me aq sa e kam përjetuar botën e tij, aliazhet e shumta të embrionit, të ekzistencës së tij ishin nga metalet më të çmuara të jetës mbi tokë. Ky ishte Mato ose “cuore matto” si e thërrisja ndonjëherë me humor i cili prej gati gjysmë shekulli më dha mundësinë e perceptimit ose më saktë të gëlltitjes të realiteteve që ka kaluar dhe po kalon shoqëria shqiptare dhe ajo e përditshmja e qytezës më jugore të atdheut tonë të dashur tek e përjetuam bashkërisht. E kujtoj vazhdimisht mikun dhe besoj se edhe ai po më ndjek në çdo hap.

Ishte tepër i këndshëm ku shpesh me humorin e tij shkonte përtej saj, përtej realiteteve. Nuk tutej siç shprehen veriorët tanë. I kishte bindje të gjitha pa çka se  nuk ja përtypnin disa sepse, në vërtetë nuk mundeshin. Në qoftë se do të deshët një fakt, rilexoni poezitë e tij. A ka njeri ta kundërshtoj?! Formimi, egzistenca  njerëzore, bota e madhe e shprehur në rreshtat e shumta të tij të krijon bindjen për cilësinë, stilin e tij të veçantë dhe atë çka mbarte në to. Shpesh kujtonim edhe momentet më të vështira të jetës të cilat ishin gati të  njëjta. Kujtoj edhe momentin kur më dha kurajo pas goditjes nga regjimi komunist që mori familja ime. Pas asaj, u afruam edhe më shumë “krijuam grupin e radhës kundër diktaturës.”

Për të paqyruar cilësinë e humorit të tij, titulli i shkrimit “më mbaj pak dorën” tregon botën e mrekullueshme prej poeti por edhe  më tej, atë të jetës së përditshme ku të gjithë, bile edhe ata që nuk e njihnin nga afër, të shkëmbenin batuta humori i cili vazhdimin e saj do ta kishte “në majë të gjuhës”

Ende pa dalë nga zyra e tij, si gjithmonë kur do të iknim prej andej më tregoi për një ndodhi të këndshme. Ai  ishte  brilant. I shfrytëzonte në mënyrë të mrekullueshme situatat. Duke më shtyrë në ato shkallët e ngushta, duke dale prej andej, më tregoi për atë moment të cilën e la ta përjetoja aty ku do të shkonim. Nuk e kundërshtova pasi me pak shprehje e kuptoja  ku do të dilte.

   Ishim ulur kur ajo, kamarierja e këndshme na u ndodh pranë në çast. Buzëqeshjen e saj të cilën kisha filluar ta imagjinoja pa ardhur vet ajo, vërtet e  ndjeva si  të tillë. E shfaqur në çdo cep të buzëve tona prej ngjarjes të ndodhur dy-tre ditë më parë, tek unë filloi të shkarkohej në formë tepër gazmore. Më vonë pasi kishim konsumuar rakinë të shoqëruar me një kafe turke të mesme, kur po çoheshim prej andej, atë dorën e imët të mikut tim, kamarierja tek mbriti në çast, e mbështolli butësisht me duart e saj. Ajo rioshe elegante, me dëshirën më të bukur njerëzore e ndihmoi të çohej prej andej ndërsa ai me humorin e  përhershëm i përsëriti atë shprehjen e para dy-tre ditëve t’i a mbante edhe më shumë dorë. E gjithë kjo situate kaloi me të qeshura e batuta edhe prej të tjerëve që ndodheshin aty të cilët ishin të gatshëm ta riprodhonin atë situate në format më të ndryshme. Besoj se të gjithë e pranonin humorin e tij të këndshëm.

Ky ishte Agim Mato, miku im përhershëm i cili megjithëse më mungon e kam pranë. Kur më pranoi në botën “e letrave”më mbajti pranë, në çdo moment pavarësisht se isha veçse dëgjues në ato bisedat e takime të ndryshme të shoqatës. Në ato pak të shkruara para shumë viteve diku rreth viteve 80-85 edhe më vonë, nuk guxoja t’i a jepja t’i lexonte por pas një veprimi tek po kërkoja mendim nga të tjerë u binda se ishte ai që mund të më orientonte. Vërtet që hoqi shumë kryqe mbi to por më udhëzoi se si mund ta zhvilloja atë që më ngacmonte, atë që e ngacmoi edhe vet Agimin. Fal tij munda të botoj dy libra.

I tillë ishte formimi i tij shpirtëror tek shfaqej në tone të buta karshi të gjithëve që plotësonin bukur “Artin Jonian” të ngritur e të konsoliduar me mjeshtëri prej tij. Sigurish jo i vetëm por me  Mërkurin, Zarballanë, Halilin, Çaushin e të tjerë. Në anën organizative ishte mendja dhe dora e tij që e mbajti të gjallë dhe dinamike duke thërritur në qytetin tonë nga njerëzit më të shquar të letrave shqipe, nga diaspora dhe fqinjët tanë.