TIMO MËRKURI
1.-Thuhet se…një ditë, një lypëse e moshuar, i
zgjati dorën dhe i lypi lëmoshë një zotërie, që po shëtiste i menduar asaj ane.
Plaka lypëse e zgjati dorën instiktivisht dhe po instiktivisht bëlbëzoi formulën e zakonëshme të lypjes,
ndoshta edhe duke menduar se zotëria që po kalonte para saj, i zhytur në
mendimet e tij, do ta shpërfillte plakën dhe lutjen e saj. Si shumë të tjerë.
Ndaj u habit shumë kur zotëria ndaloi hapin dhe pasi e kqyri me vëmëndje,
filloi të kërkonte me duar nëpër xhepa. Plakës i ndritën sytë, duke shpresuar
se, së paku mëngjezin e asaj dite e siguroi. Por shumë shpejt trishtimi ja
eklipsoi shkëlqimin e syve, kur pa se zotëria, pasi i kontrolloi të gjithë
xhepat, nuk nxorri gjë prej tyre. Një mbledhje supesh dhe një tundje e lehtë koke në formë mohuese,
bashkë me një shtrëngim buzësh të zotërisë, i krijoi plakës ndjesinë e një
humbjeje të diçkaje që e kishte patur. Thua se zotëria duke mos i dhënë
lëmoshë, diçka i mori plakës.
Plaka uli kokën dhe kërrusi supet, si nën një
peshe të stërmadhe, gjest që e shtangu zotërinë, i cili, pasi u mendua një
çast, filloi të kërkonte përsëri nëpër
xhepa. Por këtë herë më me rrëmbim. Pasi nxorri prej xhepit një diçka të zezë,
pyeti plakën në se kishte t’i jipte ndonjë copë letër. Plaka e hutuar, rrëmoi
nëpër trastat e saj, prej nga nxorri një copë kartoni, të gjetur s’di se ku, të
cilën ja drejtoi zotërisë. Zotëria e mori kartonin dhe me atë gjënë e zezë zhgaraviti ca vija mbi të dhe pas pak ja dha
plakës, duke i thënë ëmbëlsisht:
- Më fal moj nëne që s’kam gjë të të jap. Por merre
këtë karton, jepja ndonjë shitësi dhe
thuaji që është një pikturë e Pikasos. Ai me siguri diçka do të të japë…
…Thuhet se në atë copë kartoni ishte skica e një vajze flokëlëshuar nëpër erë. Nuk dihet
sa e shiti plaka, e cila, me siguri që nuk kishte dëgjuar ndonjëherë për
Pikasson. S’ka rëndësi edhe fakti se sa dollarë vlerësohet sot. Rëndësi ka fakti që ajo skicë, ka ndezur
fantazinë, jo vetëm të piktorëve, duke hyrë në kryeveprat e pikturës moderne.
Dhe tjetra, është fakti se, në atë kohë Pikasso
ishte në kulmin e talentit të tij, sa që me dy-tri lëvizje karboni mbi
karton krijoi një kryevepër pikture.
Thuhet se qysh atë ditë morën rrugë
skicat e famëshme të tij, që edhe sot na mrekullojnë…
2.-Kjo histori mu kujtua sot, ndërsa rilexoja
skicat e Edmond Llaçit, botuar së shumti nëpër portale dhe pregatitur së fundmi për botim nga
shtëpia botuese “Milosao” në Sarandë në titullin “Kutia me paparunë”.
Mu kujtua kjo histori për vetë faktin se, edhe
skicat e Edmond Llaçit janë të ngjashme
me disa vijëzime mbi letër, me disa skicime portretesh në lëvizje, si ajo vajza e skicës së Pikassos.
Dallon flokët që valëviten në erë dhe nuk mendon
në janë flokë të verdhë apo të zinj, por mendon se ajo vajza flokëvalëvitur në
erë nxiton për në takim. Dhe ëndërron që ai fatlumi të jesh ty vetë.
Dallon
zjarrin e syve dhe s’të duhet të dish në se janë sy bojëqielli apo të zinj.
Ata janë sy të dashuruar.
Ah, sikur të të shihnin ty!
3.-Ravijëzime të tilla pikture, më së shumti një
fletë formati zënë. Një skicë e Edmond Llaçit, as dy faqe libri nuk kap. Po sa shumë thonë në ato pak rreshta.
Dendësia e mendimit dhe intensiteti i shprehjes së
autorit, nëpër këto skica, të krijojnë ndjesinë e dendësisë së një bërthame
atomi, shpërbërja dhe shpërthimi i të cilës krijon një përflakie dhe tronditje në subkoshiencën e lexuesit.
…Çdo skicë e tij është një tregim më vete,
një novelë, e hera herë flet më shumë se një roman…shkruan me të drejtë
Fatmir Terziu.
4.-Por ajo që do të thoshja unë është fakti se
këto skica janë të gjalla, janë në lëvizje. Personazhet e tyre të marrin
përdore dhe të çojnë, dy tri rreshta
larg, aty ku gëlon jeta. Duke të ftuar edhe ty që të bëhesh pjesë e kësaj jete.
Skica “Mëzi” është një konturim nëpër një mjegull të shkaktuar nga tymi i
barotit të luftës, i një fragment beteje, dhe pikërisht i momentit kur
luftëtarët e lirisë, kanë nevojë për një prijës, pa qënë nevoja ta njohin e ta
shohin fytyrën e tij. Mjafton që tu prijë drejt fitores, nëpërmjet sakrificash.
Dhe të lind dëshira që të rendësh edhe ty
pas atij mëzi, me flamur a jatagan në dorë. “Hetuesi” është profil portreti i
një njeriu, mekanizëm dikature, i cili nuk e njeh dhe nuk e kupton të bukurën,
dhe vetkuptohet që nuk e pranon, sepse për atë, të bukurën e fluturimit të
pulëbardhave s’ka folur ndonjëherë udhëheqësi i atëhershëm. Vetkuptohet që
lexuesi kalon përbri tij, jo vetëm duke i hedhur një shikim përbuzës por edhe duke menduar se sa “bukurira” jete ka këputur e shkelur
ky njeri, ndërkohë që askush nuk kërkon tek ai hakmarrje për ato që ka bërë.
Këta lloj njerëzish jetojnë nën indiferencën e shoqërisë, për egzistencën e tyre. Ky është i vetmi dënim
që u dha koha.
Me dy tre vija, në dy tre rreshta janë skicuar
profile njerëzish e fragmente jete dhe
në leximin e tyre, ty të lind dëshira të plotësosh me një laps me ngjyra
hapësirat boshe midis vijave. Ashtu siç i ndjen
apo i ke përjetuar vetë. Duke e bërë këtë plotësim, ju siguroj se nuk
shkelni të drejtën e autorit, por realizoni pikërisht qëllimin dhe dëshirën e
tij.
5.-Te skicat e Mondit karakteristike është finesa e figuracionit, që të
ngjan si të jetë ravijëzuar në ajër fluturimi i një pulëbardhe, apo të
jetë filmuar shtjella e ujit në zhytjen fundo...
…Të mirje
fundo disa metra tutje bregut…do të thoshte se ishe rritur, ishe vajzëruar apo
djalëruar, pasi nuk kishte dallim në se ishe vajzë apo ishe djalë në atë
konkurim fizik.
…Pas
turbullimit që ndjeu nga puthja…ajo nuk e kuptoi se si qënia e saj u zhyt
papritur në brendësi të detit…Trupi i saj shpërndante mbi sipërfaqen e
kuqerremtë atë ndjesi të re…duke e kthyer ..atë në nimfë…
Që nga ai
çast nuk u ndanë as edhe njëherë. Zhyteshin
e ridilnin në botë të panjohura më parë…shkruan autori te skica “Fundo përtej bregut shkëmbor”, që më saktë
është… puthja e parë, në fundo, përtej bregut shkëmbor, skicë që të detyron të
shohësh me ëndërrim…bulëzat e ajrit që
ngjiteshin të ngarkuara me të kuqtë e trëndafiltë të faqeve të … porsa puthura….
Ka të drejtë Fatmir Terziu, një nga të paktët, apo
i vetmi studiues i krijimeve të Edmond Llaçit kur shkruan:
- Skica e Edmond
Pas skicave të tilla ëndërrndjellëse, natyrshëm mbrrin
te skica “Përtej dashurisë” ku, pasi ke lexuar rreshta të ëmbël çastesh
dashurie, tronditesh në rreshtat e
fundit, ku lexon…Pardje mbushi tre vjet
nga dita që është paralizuar. Është ora që duhet ta laj, ta pudros, t’i ndrroj
rrobat dhe ti vendos bebelinon…duke
zbuluar sekretin magjik se…të dashurosh do të thotë të japësh
dashuri pa llogaritur se sa do marrësh.
Sepse thelbi i dashurisë është, që të mbash gjallë dashurinë, të jetosh me dhe
në dashuri…
Në sa pak rreshta, gati një faqe është dhënë jo vetëm një jetë e tërë, por edhe filozofia
e kësaj jete. Si të thuash, që Mondi ka ngritur vetëm kollonat dhe arkitrarët prej arto-betoni të
një ndërtese të re, duke ja lënë lexuesit në dorë të bëjë ndarjet e brendëshme,
duke lënë hapërsirat që dëshiron për dhomat e sallonet e ëndërrimeve.
6.- Dhe unë ju them, se do jenë të shumta këto ëndërrime, sepse në vend të
personazheve, është lexuesi ai që do banojë në
këtë ngrehinë artistike. Dhe do ta ndjejë veten, jo vetëm komod, por edhe plot gjallëri. Le të shohim, psh Fluturim
Magjik…
…I
trëmbej ikjes së asaj krijese të brishtë…Gati gati, përveç netëve dhe momenteve
të shumta erotike, ishte shërbëtori dhe qeni më besnik i saj… Aty tek e pa që t’i
hidhte shikimin e saj lozonjar një bashkëmoshatari, iu turr për ta
ndaluar...Nuk mundi. Në duart e tij kishte mbetur një nga flatrat e fluturës
lidhëse të rrobave të banjës…
E pra, ta lexosh këtë skicë në plazh, një ditë gushti, do të duhet një forcë
e madhe që ta përmbash veten për të mos zgjatur duart drejt atyre
…fluturave.
7.- Por mua më duket sikur i njoh personazhet e
këtyre skicave, madje edhe i kam takuar. Në Sarandë, ndoshta, apo në fshatrat e
bregdetit. Jo vetëm pse ajri nëpër këto skica është i mbushur me jod Joni, por
edhe e folura e personazheve është e folura e viseve të mia. Dhe sidomos të
menduarit e të vepruarit të tyre. Ja shikoni skicën…Kutia e vogël me paparunë. Nuk është asgjë tjetër veçse gërnja e
një plaku me vetveten, sepse plaka e tij, në atë moment ka shkuar të bëjë
muhabet me plakat e lagjes, gjë tepër e zakonëshme në fshatrat tona. Por plakun
e gërnjeps vetmia…U më març të keqen, tha
duke mërmëritur plaku - Edhe sot do
vonosh. Mjafton vetëm kjo frazë e folur tipike e fshatrave të bregut, dhe
je gati të veshë gishtin, jo vetëm mbi
fshatin ku ka ndodhur ngjarja, por e njeh edhe personazhin. Madje e ke takuar.
Dhe je gati të dëshmosh edhe ty, që tej gërnjës
pleqërishte të këtij plaku, është një zemër e madhe, të cilën autori na
e zbulon te fraza e fundit e skicës, ku personazhi thotë me vete, kinse me
zemërim, por plot dhimshuri …Ajo ku do
dimërojë, pa u jam rehat në shtëpinë time…
Dhe, pas leximit të kësaj skice, je gati të
betohesh, se ky çift pleqsh janë ata që
kanë ngritur këngën…U plake mike u
plake/bran i heq ato çorape/…U plake o mik dhe tinë/mbete si kau në brinjë…
8.- Ashtu si vetë skicat, edhe frazat janë të
shkurtëra, të hartuara me fjalë të zakonëshme, të latuara nga dalta e kohës dhe
e autorit. Me këto guriçka të lëmuara, shumë prej të cilave me ngjyra të
ndezura të koloritit dhe frazeologjisë dialektikore, Mondi ka ndërtuar një
mozaik të bukur, para të cilit nuk mund të kalosh indi-ferent.
9-Vërtet, mozaikët ndërtohen mjeshtërisht me gurë
të vegjël, me ngjyra të ndryshme. Për t’u bindur për këtë, unë do t’ju
ftoja të admironit jo vetëm mozaikët e
baptisterit, në Butrint, por edhe mozaikët te muzeu arkeologjik, në qëndër të qytetit të
Sarandës. Dhe pas kësaj, do dilja me ju në një shëtitje të zakonëshme në
bulevardin Hasan Tahsini, anës detit. Aty, pranë bustit të Hasan Tahsinit, ju do admironi edhe
një fragment porte të Onhezmit të dikurshëm, ndërtuar me finesë. E pra, ky
fragment porte, që u ka rezistuar rrebesheve të shekujve, është ndërtuar me gurë
të vegjël, gati sa gjysma e shuplakës së dorës. Gdhendur në forma të ndryshme,
vendosur në grup, në pozicione të ndry-shme, duke shfaqur estetikisht figura
gjeometrike, ata gjithësesi janë pjesë e pandashme e asaj porte-kalaje të
Onhezmit të djeshëm, ardhur deri në ditët tona, si dëshmi e finesës së
ndërtimit dhe e rezistencës stër-shekullore të
atyre “gurëve” të vegjël, që mbajtën një kala në këmbë. Edhe unë kam
patur idenë se kalatë e forta ndërtohen vetëm me gurë të stërmëdhenj,
pellazgjikë dhe gurët e vegjël shërbejnë vetëm për mozaikë sallonesh, por duke lexuar skicat e Mondit, e sodita edhe njëherë me
admirim këtë portë kalaje të Onhezmit antik dhe pranova në vetvete se…kalatë
(edhe ato letrare) janë të forta, jo nga madhësia e gurëve me të cilët
ndërtohet (romane disa vëllimesh), por nga mjeshtëria e ndërtimit të mureve dhe
lidhja e gurëve me njeri tjetrin. Siç janë lidhur fjalët dhe frazat te skicat e
Mondit, siç janë të gdhëndur artistikisht skicat te libri i tij. Të cilat, unë
ju siguroj se do t’u rezistojnë “rrebesheve” të kohës. Si ajo portë-kalaje në
Sarandë, ndërtuar me gurë të vegjël, lidhur mjeshtërisht dhe artistikisht me
njeri-tjetrin, që vjen në ditët tona që nga thellësia e shekujve.
Ndaj unë, që e pashë dhe e shijova bukurinë e këtij
krijimi, duke perifrazuar Pikason te ngjarja e treguar në krye, ju them:
- Merrini këto skica dhe lexojini. Ato i ka
shkruar Edmond Llaçi, për të cilin do dëgjoni shumë shpejt.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου