MANASTIRI I MESOPOTAMIT

          Më kishin mbetur si dy momentet më interesante sa herë që udhëtoja me autobuzat e Ballshit ose të Gjirokastrës. Mëngjesi në të gdhirë dhe buzëmbrëmja.

Sa mer kthesën në kryqëzimin e Kranesë, për gjatë rrugës tek kthehesh majtas, në thellësi, në horizont të shfaqen konturet e Manastirit të Mesopotamit. Si në një skenografi gjigande, tek çajnë ajrin, rrezet e para të mëngjesit, në mes të fushës lartëson konturet e tij manastiri i famshëm. Edhe kur kthehesh nga Ballshi, sidomos në dimër, pasi konçidon me perëndimin e diellit, të njëjtat ndjesi më krijonin.

Mëngjeset në të gdhirë dhe buzëmbrëmjet ose më saktë muzgjet pasi i shkon më për shtat,  si shprehje.

Manastir baraz me muzg. Jo në kuptimin ateist por në konceptin e kohës, si diçka që largohet në mugëtirë.  Mos funksionimi i tij. Për të gjitha këto para disa vjetësh e kisha hedhur në telajo atë moment, ato dritë-hije mëngjesi.

E kishim vendosur në program që t'i hidhnim një sy zonës për rreth dhe vetë manastirit. Si zakonisht vetëm të dielat shfrytëzonim pasi ishim në punë. Sëbashku me Sofokliun hypëm në karrocerinë e një saureli, vendet përpara ishin të zëna. Ishin të vetmet automjete të shpeshta që qarkullonin në atë zonë. Ato bënin ngarkesë në Minierën e Kripës dhe shkarkoheshin në Portin e Limionit tek kapanonet që ishin ngritur posaçërisht për të. Zbritëm tek ura që ndodhet pak më poshtë Hidrocentralit nr.2. Kaluam në rrugën e krijuar nga rrotat e automjeteve bujqësore dhe prej këmbëve të fshatarëve. Lluca, e krijuar nga shirrat e rënë ato ditë na e kalonte syrin e këmbës. Kaluam ujin e pakët të përroit i cili derdhej në kanalin e madh të hidrocentralit. Morëm të përpjetën e cila ishte punuar në brazda të mëdha. Edhe aty me vështirësi  i hodhëm hapat duke dalë në krye të saj. Përpara nesh u shfaq manastiri.

Ai ngrihet mbi sipërfaqen e një kodre ose më saktë e një ngritjeje ë konsiderueshme midis dy shtretërve të lumit Bistricë ku prej andej zotëroje gjithë hapësirën përreth saj. Kapërcyem rrethimin nga ana e vorrezave i cili është pothuajse krejtësisht i shkatëruar. Ai kap një gjatësi rreth 100 m dhe gjerësi 80 m. Dikur përgjatë tij ngriheshin 7 kulla drejtkëndëshe të cilat sot janë krejtësisht të rrënuara. Ai i përket mjesjetës së herëshme. Është tipik bizantin dhe nga më të rrallët në Shqipëri. Vizitorë dhe specialistë të ndryshëm europianë e kanë parë atë.

Manastiri është vlerësuar si Monument Kulture dhe mbrohet nga shteti. Përveç tabelës që ndodhet mbi portë ka edhe një kujdestar që meret me të.

Mbrapa nga ana e djathtë, kur je përpara kishës si orientim,  me mundim kaluam në brendësi të tij nëpërmjet një dritareje të vogël pasi dera ndodhej e mbyllur. Megjithëse nga të gjithë manastiret që kemi parë është më i mbajturi edhe ai është i dëmtuar.

Shumë figura shënjtorësh janë të lyera me gëlqere. Dekoret e kollonave gjithashtu, janë të mbuluar po nga gëlqerja. Ikonostasi ishte në gjendje të shkatërruar, me gjithë atë ai mbahet ende në këmbë. Ajodhima në shesh, mbi pllakat e gurit kishte  kavanoza të sajuara si kandila. Kamaret e vogla që ndodhen në të dyja anët e saj ishin të nxirra nga tymrat e kandilave. Në një cep të saj gjetëm disa libra meshe, të cilat i lamë po aty. Dyshemeja e sallës së meshës ishte shtruar me pllaka guri të cilat nuk e ruanin mirë nivelin e tyre.

Dolëm duke e parë me kureshtje atë ndërtesë mesjetare. Për ndërtimin ishin përdorur edhe blloqe gurrësh antikë. Në të katërta faqet e saj shikoje fragmente dragonjsh në reliev, të gdhendura në gurë gëlqeror. Gjithashtu edhe tulla e kuqe ishte përdorur si element dekori e cila si karakteristikë i përket  periudhës romako bizantine Si ndërtesë është e mirëmbajtur të cilën e tregonte edhe çatia pasi është e restauruar.

Përballë kishës ndodhen rrënojat e pjesës tjetër të manastirit. Megjithëse e    dëmtuar, kambanorja qëndronte ende në këmbë e cila shkon afër në 10 m lartësi. Në krye të saj ende qëndron një kambanën. Mjediset e tjera ishin të shkatëruara. Vetëm fragmente muresh të fasadës së jashtme qëndronin në këmbë të cilat kapnin 3m lartësi

Në anën jug-perëndimore, përballë kishës ndodhej porta. Mbi të harku i madh mbështetej në murin rrethues. Rruga për të shkuar në manastir ishte  sajuar nëpërmjet tarracimeve pasi e detyronte terreni në ngritje ku është ndërtuar ai objekt kulti, manastiri.

                                                                                                                                                                         Tetor 1981